Geschiedenis
De koninklijke steltenlopers van Merchtem veroveren de wereld
Sommige gewoontes en gebruiken blijven doorleven in het vrije tijdsleven van een bepaalde streek. Zo
ontstaat
een vorm van folklore, die de latere generaties op een boeiende manier laat kennis maken met het
verleden.
Steltenlopen gebeurde vroeger uit pure noodzaak, maar is thans een plezante vorm van ontspanning.
Niet
alleen in Europa, maar ook elders begonnen de mensen op stelten te lopen. In China, Japan en
Polynesië
behoorde het steltenlopen tot de volkscultuur. In Amerika is de sandwichman een begrip. Al deze
vormen
van
steltenlopen kennen een gevarieerde geschiedenis.
Zo moeten wij ook teruggaan naar vroegere tijden voor de betekenis van het steltenlopen in Brabant.
Binnen
deze eeuwenoude traditie ontstond de ondertussen wereldvermaarde folkloristische vereniging “De
Steltenlopers van Merchtem”, een vereniging die door de jaren heen faam en een palmares op
wereldniveau
verwierf.
Vroeger gebruikten de mensen stelten voor het doorwaden van rivieren of om bij overstromingen droog
aan
de
overkant van het water te komen. Vermoedelijk werden stelten zowat overal in de wereld gebruikt tot
het
ontstaan van modernere hulpmiddelen. Getuigen uit het verleden zijn de steltenlopers van Namen aan
de
Maasoever. Sinds de achttiende eeuw zijn steltenlopers in de moerasgebieden van de Landes in
Zuid-Frankrijk
gesignaleerd. Anderzijds werden stelten gebruikt om werken uit te voeren die moeilijk bereikbaar
waren
voor
de menselijke gestalte. In de bouwkunst kent men het gebruik van stelten bij de stukadoors. In het
Zuid-Engelse graafschap Kent stonden de hoptelers op stelten om de draden aan de hoge staken te
binden.
Schaapherders gebruikten in verscheidene landen stelten om zich tussen de dieren van de kudde te
verplaatsen. Zo behielden zij immers een beter overzicht.
Het steltenlopen als onderdeel van een beroepsactiviteit verdwijnt bij het gebruik van moderne
hulpmiddelen,
maar blijft evenwel bestaan als een kinderspel en een volkssport. In het folkloreleven treedt de
steltenloper door de eeuwen heen naar voor in volksoptochten en in het circusleven. Het verlangen
van de
mensen om groter te zijn dan de anderen, om reus te zijn, manifesteert zich op deze manier. We zien
dit
verschijnsel bij vele volkeren o.a. de sandwichman in Amerika, tovenaars bij de Bantoevolken, de
eerste
reuzen in de Vlaamse cavalcades…
Steltenlopers te Merchtem en in Brabant door de eeuwen heen
In Brabant kent het steltenlopen eveneens een heel oude traditie. Archiefdocumenten maken duidelijk
dat
het steltenlopen in onze streek al bekend is in het jaar 1336. Bij het begin van de zestiende eeuw
beeldde de miniaturist Simon Bening (°1483/1484) een viertal steltenlopers af. Deze miniatuur, die
een
steltengevecht weergeeft, bevindt zich in het getijdenboek (1505) van Filips de Schone (bewaard te
Valencia). De Brabantse schilder Pieter Breughel de Oude geeft twee steltenlopers weer op zijn
gekende
schilderij Kinderspelen (1560). Dit beroemde doek, dat thans te Wenen hangt, beeldt 81 verschillende
volkspelen uit. Onze steltenlopers dragen nog steeds de kledij uit die tijd, weliswaar in de
Belgische
driekleur.
De Molenbeek, een brede doch ondiepe beek, die zich in noordelijke richting door onze gemeente
slingert
en ongeveer zestien kilometer verder te Ruisbroek in het kanaal van Willebroek uitmondt, stroomt
eveneens door Langevelde, een gehucht van Merchtem. Het gebeurde vaak dat de Molenbeek buiten haar
oevers trad en het gebied overstroomde. De bewoners van Langevelde zagen zich dan afgesloten van de
dorpskern. Om dit euvel te overbruggen zochten de inwoners hun heil in de stelten. Zij gebruikten de
stelten om de moerassige plaatsen op deze wijze droog over te steken. Bij strenge vorst of sneeuw
haalden zij skivormige glijplanken om over de bevroren ondergrond te glijden. Als schoeisel
gebruikten
zij blokken. Dit verklaart de aanwezigheid van blokkenlopers bij de Koninklijke Steltenlopers.
de stichting van de steltenlopers van Merchtem
Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren de mogelijkheden om zich te ontspannen in bezet België beperkt.
De
mensen begonnen opnieuw op plaatselijk niveau ontspanning en vermaak te organiseren en grepen terug
naar
de oude spelen. De jeugd van Langevelde begon op stelten te lopen en de volwassenen volgden vanaf
1942.
Zij vervaardigden stelten uit es en wilgenhout. Zij bereikten een hoogte van één tot drie meter. Er
ontstond een gezonde wedijver om hoger en hoger te lopen. Zuiver voor de sport begonnen de
steltenlopers
van Langevelde schijngevechten te houden.
Op 10 juni 1945 trok door Merchtem een Bevrijdingsstoet. Elke wijk of gehucht nam hieraan deel. In
plaats van een praalwagen te bouwen, zoals de meeste straten en gehuchten, vaardigden de bewoners
van
Langevelde 25 steltenlopers af. Deze sierlijk geklede steltenlopers behoorden tot vijf verschillende
families, te weten Van Hoeymissen, Van Den Broek, Cooremans, Walravens en Meysman. De verrassing
onder
de toeschouwers was algemeen en de steltenlopers oogstten een uitbundig succes.
Enkele dagen na de bevrijdingsstoet werd de Folkloristische Vereniging Steltenlopers van Merchtem
gesticht. De bezieler en eerste voorzitter Jan Vanderhasselt (°Merchtem, 11/09/1907 - †Ekeren,
01/06/1979) en zijn eerste echtgenote Jeannette Van Der Slagmolen (°Asse, 28/11/1911 - †Merchtem,
07/11/1968), Florent, Jules en Victorine Van Hoeymissen bouwden onze vereniging uit.
Na het geslaagde optreden in de Merchtemse Bevrijdingsstoet werd de groep veertien dagen later al
voor
het eerst uitgenodigd, namelijk voor een Vredesstoet te Wemmel. In februari 1946 volgde reeds een
optreden in de carnavalstoet van Aalst waar onze Merchtemse steltenlopers als laureaten werden
gehuldigd. De toekomst was verzekerd en de uitnodigingen stroomden binnen.
Cultureel erfgoed
Erkenning
De erkenning als Cultureel erfgoed is ondertussen een feit. De Koninklijke Steltenlopers Merchtem werd dan ook opgenomen in de Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed. Via een persbericht werd dit publiek bekend gemaakt. Iets waar wij en alle Merchtemnaren terecht trots op zijn.
Aanvraag Immaterieel cultureel erfgoed
De eerste ideeën voor een erkenning van het waardevolle erfgoed van het steltenlopen in Merchtem dateren van 2009. Bij de voorbereidingen van de eerste editie van Merchtem op Stelten in dat jaar werd ook de fiche over steltenlopen voor de website www.tradities.be ingevuld. Deze fiche is te raadplegen op http://www.lecavzw.be/tradities/rituelen/steltenlopen. Het culturele belang van tradities en gebruiken wordt zowel op regionaal als op internationaal vlak op een zelfde wijze geborgd. Bij ons is de Vlaamse overheid verantwoordelijk voor cultuur en zij werkt met de Inventaris Vlaanderen. Een opname in deze inventaris betekent dat het cultureel erfgoed als waardevol wordt beschouwd, maar eveneens dat er acties moeten ondernomen worden om dat verder te documenteren, te bewaren en door te geven aan nieuwe generaties. Het is dus niet alleen een erkenning, maar evenzeer een uitdaging om het verder te stimuleren, te onderzoeken en uit te dragen. Na goedkeuring is er dan ook jaarlijks een update van het dossier nodig. Het huidige traject is, na een eerste melding in de lokale pers (zie Goeiedag op http://www.goeiedag.be/merchtem/2016/10/steltenlopers-van-droog-over-de-beek-tot-werelderfgoed/), gestart in februari 2017 met een overleg met LECA. Dat is het Landelijk Expertisecentrum voor de Cultuur van Alledag. Vanuit de vereniging, de gemeente en LECA is een werkgroep erfgoedzorg samengesteld. Deze werkgroep heeft het aanvraagdossier voorbereid, in samenspraak met andere leden en stakeholders. Naar het einde van het traject is dat ook toegelicht in de pers, zie bijvoorbeeld:
Samenstelling
Onze groep heeft zowel een jeugdbestuur als een hoofdbestuur;
hoofdbestuur
Ons hoofdbestuur bestaan uit 15 leden...
jeugdbestuur
Ook hebben wij een jeugdwerking en zij zorgen voor activiteiten binnen de jeugd. Zij organiseren ook ons jaarlijk steltenweekend voor al onze leden.
Hoe maken wij onze stelten?
Hoewel je geen schrijnwerker hoeft te zijn, is enige ervaring met houtbewerking een aanrader. Verder is het zeker ook aangewezen om over goed werkmateriaal te beschikken.
Je kan trouwens niet van elke houtsoort goede stelten maken. De "vecht"stelten zijn daarentegen uit aluminium. Dit zorgt ervoor dat ze stevig genoeg zijn maar ook niet te zwaar.
Voor de hoge stelten is het van belang dat de kern van de boom in de stelt aanwezig is. Dit om er voor te zorgen dat de stelten toch een zekere buigzaamheid hebben en niet dadelijk breken.
En klompen/blokken maken is een heuse ambacht.
Ons lokaal
Ons lokaal is gelegen in Merchtem (Koeweidestraat 31b, Merchtem).
Dit is wekelijks open op zaterdag vanaf 14u, dit enkel als er geen optreden gepland staat